Achterveld - Basisschool St. Jozef

Het prachtige dorp Achterveld aan de rand van de Veluwe.

Achterveld is een dorp in de gemeente Leusden in de Nederlandse provincie Utrecht. Het dorp ligt halverwege de plaatsen Leusden en Barneveld in de Gelderse Vallei en grenst aan de provincie Gelderland. Het oostelijke buitengebied van het dorp valt onder de Gelderse gemeente Barneveld.

De bevolking van Achterveld was overwegend rooms-katholiek in een verder protestante streek en is agrarisch werkzaam (veel gemengd bedrijf). De opmerkelijke neo-romaanse St. Jozefkerk uit 1933 is ontworpen door de architect H.W. Valk (1886-1973). In 2002 is het interieur van de kerk gerestaureerd en is een permanent geopende Mariakapel ingericht. De oudere pastorie is vervangen door een parochiehuis. Het buurthuis de Moespot is gevestigd in de voormalige lagere school.

Achterveld is in de jaren 1960 sterk gegroeid en had in 2008 2.520 inwoners. In 1969 verloor Achterveld haar status als zelfstandige gemeente. Per 2015 is Achterveld fors uitgebreid in zuidelijke richting. Het voormalige coöperatieterrein en omgeving is heringericht. Er zijn nieuwe woningen, een dorpsplein, een appartementengebouw (op de plek en in de vorm van het oude coöperatiegebouw) gerealiseerd. Tevens is de inrichting van de natuurzone langs de Modderbeek ter hand genomen. Naar schatting heeft Achterveld er tot 2023 ongeveer 1000 inwoners bij gekregen. Voor de jaren na 2022 staat Mastenbroek II met ongeveer 120 woningen op de agenda en per 2025 zijn aan de oost- en westzijde zoeklocaties voor eventuele verdere bebouwing aangewezen.

Rondleiding Jozefkerk (klik op de foto)

Uit de geschiedenis

In 1674 kreeg de Barneveldse katholieke parochie na zeventig jaar weer een nieuwe priester: Meinardus van Houten. De meeste parochianen waren echter protestant geworden. Toen Meinardus inzag dat hij in het Gelderse dorp de parochie niet opnieuw op kon bouwen, week hij uit naar Achterveld. In de boerderij “Groot Achterveld” ging hij de Heilige Mis opdragen en begon met de zielzorg. Rond 1730 werd er bij de boerderij een pastorie gebouwd en ongeveer 15 jaar later een eerste kerkje. In 1844 werd er een Waterstaatskerk gebouwd. Er stonden bij de kerk slechts enkele huizen. Vanwege een instorting verrees in 1932/33 een nieuwe dorpskerk.

In 1895 kocht de parochie een boerderij vlak bij de kerk om deze te verbouwen tot bejaardentehuis, waar religieuze zusters uit Amersfoort de leiding kregen. Dat gebouw werd tijdens de Eerste Wereldoorlog vervangen door een nieuw, veel groter tehuis en in 1924 nog uitgebreid.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Achterveld ontruimd omdat het in 1940 in de Grebbelinie lag en dreigde onder water gezet te worden. Ook de Zandbrinkermolen sneuvelde tijdens de invasie. Er vielen tijdens de oorlog relatief veel dodelijke slachtoffers: 25. Ook werden een aantal boerderijen tweemaal vernield: aan het begin en aan het einde van de oorlog.

Aan het einde van de Hongerwinter vonden in de toenmalige St Josephschool, nu buurthuis ‘De Moespot’ onderhandelingen plaats tussen hooggeplaatste geallieerde generaals en de hoogste Duitse functionaris over de Duitse capitulatie en geallieerde voedsel droppings in hongerend West-Nederland plaats. Dat resulteerde in het zogenaamde Akkoord van Achterveld van 30 april 1945 tussen de Duitse bezetters en de geallieerde legerleiding.

Vanaf 1900 richtten de boeren van het dorp hun eigen coöperaties op. Er kwamen een boerenleenbank en een veevoederfabriek, later ook een melkfabriek. Deze bedrijven groeiden sterk en door de gestegen werkgelegenheid groeide het dorp mee. Bij de schaalvergrotingen in de landbouw in de jaren 1960 en 1970 verdwenen deze bedrijven weer uit het dorp en bleven de middenstand en de voornamelijk agrarische dienstverleners over. De veevoederfabriek is inmiddels gesloopt.

Oude foto’s Achterveld

Dorpsgezicht Achterveld, rond 1915: Hessenweg komend vanuit Amersfoort. Rechts achter het hek stond de melkfabriek (nu SPAR).
Links huis Roel van Druten (nu H. Voskuilen).

Dorpsgezicht Achterveld, rond 1915: Hessenweg komend vanuit Barneveld.
Links het eerste bejaardenhuis St.Jozef tot 1917. Daarnaast het huis van Aris Kleinveld (nu Ons Gebouw). Dan nog het puntje (wit) van de huidige “Peerdenstal”.

Dorpsgezicht Achterveld, rond 1915: de huidige Jan van Arkelweg gezien vanaf het Coöperatieplein. Rechts de eiken die binnenkort gaan verdwijnen tijdens de reconstructie van de Jan van Arkelweg. Achter de bomen staat nu de St. Jozefkerk. Links nog een gedeelte van het huis van de toenmalige koster G. van Bekkum.

Huis van de koster van de St. Jozefkerk G. van Bekkum rond 1915. Het huis is in de eerste dagen van de W.O. II zwaar beschadigd en afgebroken. Lange tijd erna boekhandel Vos.

Onderwijzerswoning met op de achtergrond de kerk en de school. Stond tegenover Hotel Café en Restaurant De Roskam. Laatste bewoner H.J. Baalman hoofd van de school. Uitgezonderd de school (nu de Moespot) zijn kerk en onderwijzerswoning in 1932 afgebroken.

Het nieuwe huis voor het hoofd van de school.
Gebouwd door de kerk na afbraak van het oude.

Foto ca. 1930:
St. Jozefkerk op de achtergrond gebouwd in 1844/1845 (tegenover de Roskam). Rechts nog de oude pastorie die rond 1990 is afgebroken.
In 1932 moest de kerk afgebroken worden, omdat het niet meer veilig was om erin te zijn. Tijdens een mis viel er een stuk plafond naar beneden. Toen is besloten de kerk te sluiten. Er werd een noodkerk gebouwd en de oude kerk werd gesloopt.

Ook het huis van meester Baalman moest er aan geloven want de nieuwe kerk werd een stuk groter. De woning moest weg en op de huidige plek aan de Jan van Arkelweg werd het herbouwd.

Op 8 december 1932 werd de eerste steen gelegd van de nieuwe kerk. De bouwvakkers verdiende ongeveer twee gulden per dag en mochten tijdens het werk niet roken. Op 20 juli vond de inwijding van de kerk plaats.

De kerk kostte f 87.500,- Dit bedrag is bijeengebracht door de parochianen. Iedere zondag kwam men langs met de collectebus zodat de parochianen hun donatie konden geven (in centen of dubbeltjes).

De Parochiekerk van de H. Jozef

Nadat de oude kerk uit 1845 was afgekeurd (een stuk uit het fries van de kerk ter grootte van twee en een halve meter viel tijdens een dienst naar beneden) werd door pastoor G. Rentinck (bouwheer der kerk) begonnen met de bouw van een nieuwe kerk, die in 1933 klaar was.

De architect was H.W. Valk te ’s Hertogenbosch, een in die tijd zeer bekende kerkenbouwer in Nederland. Hij liet zich inspireren door de oude abdijkerken in Zuid-Frankrijk. Dikke muren met weinig en kleine ramen, een hoog priesterkoor met wel vele en grote ramen, een toren die aanmerkelijk lager is gehouden dan het puntdak boven het priesterkoor, geen ranke maar een platte spits op de toren, handvorm stenen (kloostermoppen) met ruwe voegen en een willekeurig verband zorgden voor een meesterwerk van architectuur waarop Achterveld nog altijd trots mag zijn.

Panorama Achterveld

St. Josephschool (nu Moespot)

Zeven jaar na de kerkconsecratie (mei 1940) werd de kerk zwaar geteisterd door het geweld van WO II.. Achterveld werd flink beschoten door de Nederlandse Artillerie vanuit Amersfoort.

De kerk bleef niet ongeschonden; de doopkapel werd omver geschoten en de kapel met de opgang naar het zangkoor en de prachtige gebrandschilderde ramen vernield.

De kerk werd dadelijk door vrijwilligers van puin ontdaan. De herstelwerkzaamheden onder leiding van de Bouwinspectie van het Aartsbisdom werden hetzelfde jaar nog gestart. In augustus van dat jaar was het metselwerk weer hersteld. De ramen en de deksel van het doopvont kwamen later. De aanvoer van materialen was erg moeilijk, omdat het verkeer in de oorlogsjaren goeddeels gestremd was. De herstelkosten bedroegen rond de 6000 gulden. De Rijksbijdragen werden bepaald op ﬂ 6090,- (25 maart 1942).

Groepsfoto zonder verdere opgave circa 1935.

Deze schoolfoto moet van voor de oorlog zijn. De school is nog niet verbouwd. De huidige voordeur van de Moespot is van na de oorlog en is er nog niet. Het kerkpad en de trottoirs zijn nog onverhard. De eiken zijn nog jong en dun. Met een vergrootglas te zien: meester Baalman en mevr. van Bergen. De non kan Zr. Theodora zijn. Mooi zoekplaatje voor de ouderen onder ons!

Originele gevelsteen St. Joseph school (huidige Moespot)